Οι Κρεμαστοί Κήποι της Βαβυλώνας ήταν ένα από τα επτά θαύματα του
αρχαίου κόσμου. Εικάζεται ότι επρόκειτο για ένα βοτανολογικό επίτευγμα,
με σκιερά δένδρα, πολύχρωμα λουλούδια, εύσαρκα φρούτα και κελαρυστές
πηγές. Ο Στράβων αναφέρει ότι το πότισμα των κήπων γινόταν με νερό από
τον γειτονικό Ευφράτη.
Δεν είναι, βέβαια, τυχαίο, το ότι κάθε πολιτισμός, κάθε κοιτίδα
ανάπτυξης δημιουργήθηκε κοντά σε νερό: το Λονδίνο στον Τάμεση, το Παρίσι
στον Σηκουάνα, η Ρώμη στον Τίβερη και εκατοντάδες πόλεις και μικρότεροι
οικισμοί δίπλα στα κύματα του Δουνάβεως.
Η βάπτιση, ένα από τα ιερότερα μυστήρια της Χριστιανοσύνης, γίνεται στο
νερό. Στον Ιορδάνη ποταμό, ο Άγιος Ιωάννης ο Πρόδρομος βάπτισε τον
Σωτήρα Ιησού, ενώ οι Ινδοί ακόμη θεωρούν ιερό τους χρέος το να βουτήξουν
-έστω και μία φορά στη ζωή τους- στον Γάγγη.
Προϊστορικοί Χρόνοι και Αρχαιότητα
Στο πολύ μακρινό παρελθόν, ο νομάς άνθρωπος χρειαζόταν νερό για να πιει,
φοβόταν τις πλημμύρες και αναζητούσε υδάτινα περιβάλλοντα για ψάρεμα
και κυνήγι. Όταν εγκαταστάθηκε σε μόνιμους οικισμούς και έγινε γεωργός,
φρόντισε να μείνει κατά μήκος επίπεδων πεδιάδων και ποταμών ή έσκαψε
πηγάδια, άρδευσε τη γη και έφτιαξε αναχώματα για προστασία από τις
πλημμύρες. Όλα αυτά τα καθήκοντα απαιτούσαν, φυσικά, μια καλά οργανωμένη
κοινωνία, βοηθώντας, έτσι, στη δημιουργία, πόλεων, κρατών και
πολιτισμών. Σε αυτό το μακρινό παρελθόν, οι άνθρωποι χρησιμοποίησαν
ακόμη την πλοήγηση, ανέπτυξαν τον τροχό του νερού για άρδευση και
τελειοποίησαν την τεχνολογία της αλιείας.
Ήδη από τους πολύ αρχαίους χρόνους, δημιουργήθηκαν νερόμυλοι για να
αλέθεται το σιτάρι, αποχέτευση, κανάλια, υδραγωγεία και σωλήνες για τη
μεταφορά νερού, ενώ φτιάχτηκαν σιντριβάνια και άλλα έργα με βάση το
ύδωρ, για αισθητικούς σκοπούς.
Ο πρώτος γνωστός μόνιμος οικισμός, ο οποίος μπορεί να χαρακτηριστεί
αστικός, ήταν η Ιεριχώ (8000-7000 π.Χ.) που βρισκόταν κοντά σε πηγές.
Στην Αίγυπτο υπήρχαν ίχνη πηγαδιών αλλά και ο ιερός Νείλος, ενώ στη
Μεσοποταμία πέτρινα κανάλια ανάγονται στο 3000 π.Χ.
Το σύστημα άρδευσης Sichuan στην Κίνα έχει ήδη υπηρετήσει τον κινεζικό
λαό για 18 αιώνες! Οι μεγάλες κοιλάδες κατά μήκος των κινεζικών ποταμών,
τα ελληνικά συστήματα ύδρευσης και τα ρωμαϊκά υδραγωγεία αποτελούν
μνημεία που μας θυμίζουν τις αρχαίες τεχνολογίες νερού, οι οποίες
πράγματι μας εκπλήσσουν, όπως και οι αρχαίες δεξαμενές άρδευσης, οι
οποίες εντυπωσιάζουν ακόμα και τους σύγχρονους ειδικούς άρδευσης!
Η πρώτη μαρτυρία σκόπιμης τεχνητής κατασκευής συστημάτων ύδρευσης,
λουτρών, τουαλετών και αποχέτευσης στην Ευρώπη προέρχεται από τη Μινωική
Κρήτη (πριν από το 2000 π.Χ.!). Το μνημειώδες έργο των Μινωιτών δείχνει
όχι μόνο της εξέλιξη αλλά και την πολυτέλεια των Κρητών προγόνων μας!
Νερό ίσον πολυτέλεια!
Η ικανότητα αποτελεσματικής ύδρευσης, άρδευσης και αποχέτευσης θεωρείται
ουσιαστικό στοιχείο του πολιτισμένου τρόπου ζωής, σε διαφορετικές
περιόδους: τα ρωμαϊκά λουτρά χρειάζονταν πολύ νερό, όπως και ο σημερινός
τρόπος ζωής, με μπανιέρες, ντους, πισίνες και τζακούζι.
Στην παγκόσμια ιστορία έχουν καταγραφεί διαφορετικές λύσεις για να
εξασφαλιστεί άφθονη ποσότητα νερού στους ανθρώπινους οικισμούς. Η ευφυΐα
των αυτοχθόνων πληθυσμών πολλές φορές κρινόταν από το πώς αντλούσαν το
νερό τους. Παράλληλα, το ύδωρ θεωρήθηκε ιερό στοιχείο και συχνά
θεοποιήθηκε. Η διαθεσιμότητα άφθονης ή επαρκούς ποσότητας νερού υπήρξε
-και εξακολουθεί να είναι- ένας από τους κρίσιμους παράγοντες για την
ανάπτυξη μιας κοινωνίας.
Ύδωρ και υγεία
Η εμπειρία της ανθρωπότητας από την αρχή καταδεικνύει τη σημασία της
ασφάλειας των υπόγειων υδάτων, των ποταμών, των λιμνών και των άλλων
πηγών. Ο τρόπος με τον οποίο οργανώθηκαν η υδροδότηση και η εξυγίανση
ήταν ουσιαστικής σημασίας για τις πρώιμες γεωργικές κοινωνίες. Εάν τα
πηγάδια και οι τουαλέτες ήταν σε καλή κατάσταση, μπορούσαν να
αποφευχθούν προβλήματα υγείας και περιβαλλοντικοί κίνδυνοι.
Η κατανόηση της σημασίας του καθαρού νερού για τους ανθρώπους είναι
προφανής ήδη από τους μύθους των αρχαίων πολιτισμών. Η θρησκευτική
καθαριότητα και το νερό ήταν και είναι σημαντικά στοιχεία σε διάφορες
λατρείες. Οι πρώτοι γνωστοί φιλόσοφοι και ιατροί αναγνώρισαν, επίσης, τη
σημασία του νερού για τη δημόσια υγεία.Οι πιο διάσημοι γιατροί κατά την Αρχαιότητα, όπως ο Γαληνός, αναφέρονταν
συχνά στο πώς ξεχωρίζει κάποιος το υγιές ύδωρ. Η ποιότητα του νερού
εξετάστηκε πρώτα με βάση τις αισθήσεις: γεύση, οσμή, εμφάνιση και
θερμοκρασία. Επίσης, μελετήθηκε η υγεία των ανθρώπων και των ζώων με
βάση την πηγή ύδρευσής τους. Κατά τη διάρκεια της Αρχαιότητας, νόστιμο ή
άγευστο, το δροσερό, άοσμο και άχρωμο ύδωρ θεωρήθηκε ως το καλύτερο και
ως το χειρότερο το στάσιμο νερό.
Οι αρχαίοι Έλληνες και οι Ρωμαίοι γνώριζαν, επίσης, τους κινδύνους του
νερού που προερχόταν από λόφους και βουνά όπου γίνονταν εξορύξεις. Οι
Έλληνες και οι Ρωμαίοι χρησιμοποίησαν πολλές μεθόδους για να βελτιώσουν
την ποιότητα του νερού. Από γραπτές πηγές και αρχαιολογικές ανασκαφές
γνωρίζουμε ότι είχαν ανακαλύψει τις δεξαμενές καθίζησης, τα κόσκινα, τα
φίλτρα και τον βρασμό. Μάλιστα, ο βρασμός του νερού συνιστούνταν ευρέως
από τους ιατρούς-συγγραφείς κατά την Αρχαιότητα, επειδή μείωνε τους
βιολογικούς κινδύνους ασθενειών.
Ο Αλκμαίων ο Κροτωνιάτης ήταν ο πρώτος Έλληνας γιατρός που δήλωσε ότι η
ποιότητα του νερού μπορεί να επηρεάσει την υγεία των ανθρώπων. Υπάρχουν,
επίσης, πολλές ιπποκρατικές διατριβές οι οποίες περιέχουν σχόλια για
την επίδραση του νερού στον ανθρώπινο οργανισμό.
Οι μολύνσεις που οφείλονται στο νερό πρέπει να συγκαταλέγονται στις
κύριες αιτίες θανάτου. Η δυσεντερία και τα διάφορα είδη διάρροιας έχουν
προκαλέσει τον όλεθρο σε πολλούς πληθυσμούς. Οι αρχαίοι ιατροί
περιγράφουν διαφορετικά είδη εντερικών ασθενειών από τις σημερινές, οι
οποίες είναι δύσκολο να αναγνωριστούν.
Από τον Μεσαίωνα έως σήμερα
Μετά την πτώση της Ρωμαϊκής Αυτοκρατορίας, τα συστήματα ύδρευσης και
αποχέτευσης γνώρισαν θεμελιώδεις αλλαγές στην Ευρώπη. Οι μεσαιωνικές
πόλεις, τα κάστρα και τα μοναστήρια είχαν τα πηγάδια τους, τις βρύσες ή
τις δεξαμενές τους. Συνήθως οι πόλεις είχαν λίγες απλές δεξαμενές για
τους κατοίκους, αλλά αυτές ήταν ανεπαρκείς για το μέγεθος του πληθυσμού.
Η έλλειψη κατάλληλης αποχέτευσης αύξησε τις επιπτώσεις των επιδημιών
στις μεσαιωνικές πόλεις της Ευρώπης.
Θεμελιώδεις αλλαγές εμφανίζονται με την ανάπτυξη της επιστήμης, τη
δημιουργία των σύγχρονων πανεπιστημίων και, βέβαια, τη βιομηχανοποίηση,
από τον 18ο αιώνα και μετά. Η ασφάλεια του ύδατος οδήγησε και στην
αύξηση του παγκόσμιου πληθυσμού!
Μαζί με την εκβιομηχάνιση και την αστικοποίηση του Δυτικού κόσμου, οι
φωτισμένοι άνθρωποι γοητεύτηκαν με την ιδέα της προόδου. Από τον 18ο
αιώνα και μετά, η επιστήμη και η λογική θεωρήθηκαν ικανές να οδηγήσουν
την ανθρωπότητα προς ένα ολοένα και πιο ευτυχισμένο μέλλον, κάτι το
οποίο βοήθησε στην ανάπτυξη των βασικών αρχών του υδραυλικού συστήματος
και δημιούργησε και τελειοποίησε πολλές υδραυλικές κατασκευές, με νέα
υλικά.
Η βιομηχανική και μεταβιομηχανική εποχή του 20ού και του 21ου αιώνα
διαμορφώνει τη σύγχρονη τεχνολογία αποχέτευσης λυμάτων, κατασκευής
φραγμάτων και δεξαμενών, υδροηλεκτρικών σταθμών, άρδευσης,
αποστράγγισης, ελέγχου της ρύπανσης και πλοήγησης σε ποτάμια και
κανάλια. Ο σύγχρονος σχεδιασμός υδάτινων πόρων χρησιμοποιεί τις αρχές
της προηγμένης οικονομίας για την αντιστοίχιση της ζήτησης ύδατος και
της ύδρευσης, επιλέγοντας και ταξινομώντας ένα σύνολο δομών.
Αρκετά νέα φαινόμενα και τάσεις στους υδάτινους πόρους θα επηρεάσουν την
εξέλιξη των πολιτισμών του 21ου αιώνα. Οι συγκρούσεις συμφερόντων στις
δραστηριότητες των υδάτινων πόρων πιθανόν να οξυνθούν και συνεπώς
απαιτούν τη βελτίωση των μηχανισμών επίλυσης των προβλημάτων.
Η ρύπανση του νερού θα είναι ένα από τα σημαντικότερα ζητήματα στον
μελλοντικό προγραμματισμό και στην ανάπτυξη των υδάτινων πόρων. Ο
καθαρισμός των ρυπασμένων υδάτων θα αποτελέσει την κύρια ατζέντα των
δραστηριοτήτων για το νερό κατά το πρώτο μισό του 21ου αιώνα.
Το νερό στην τέχνη
Υπάρχει κάτι στο νερό που μας τραβάει. Έχει μια μυστηριώδη δύναμη πάνω
στην ανθρώπινη ψυχοσύνθεση. Είναι φυσικό, λοιπόν, να έχει ελκύσει και
τους καλλιτέχνες - διεθνώς και διαχρονικά.
Η πρώτη μουσική της Γης σίγουρα ήταν το νερό. Ο ήχος του συντρόφευε τον
άνθρωπο από τη στιγμή της δημιουργίας του. Οι λίμνες αποτέλεσαν τις
πρώτες κατοικίες του, για λόγους ασφαλείας, από τη Νεολιθική Εποχή, ενώ
μέχρι και την Αναγέννηση οι τάφροι προστάτευαν τα κάστρα και τις
ακροπόλεις.
Οι ήχοι του νερού ήταν αυτοί που πρώτα ο άνθρωπος προσπάθησε να μιμηθεί,
από τις σταγόνες της βροχής, το κελάρυσμα των ρυακιών έως την κίνηση
των κυμάτων της θάλασσας. Ακόμη και η βοή του καταρράκτη, οι καταιγίδες
και οι αστραπές ήταν πηγή έμπνευσης και δημιουργίας.
Υπάρχουν όργανα όπως τα τύμπανα του νερού, τα οποία συναντάμε σε
διάφορους πολιτισμούς. Οι ιθαγενείς της Αμερικής κατασκεύαζαν δύο
τύμπανα, το ένα μέσα στο άλλο. Στο εσωτερικό έβαζαν διάφορες ποσότητες
νερού, προκειμένου να παράγουν ήχους με διαφορετική χροιά. Σε άλλες
περιοχές, όπως στην Αφρική ή στη Νέα Γουινέα, χρησιμοποίησαν διαφορετικά
μεγέθη από νεροκολοκύθες. Ένα ακόμη τέτοιο όργανο είναι το «ξύλο της
βροχής», ένα κομμάτι μπαμπού που το γέμιζαν με σπόρους και χαλίκια. Στην
Αρχαία Ελλάδα υπήρχε ή ύδραυλις, ένα πνευστό, μηχανικό αερόφωνο, με
ισχυρό και οξύ ήχο.
Στις ζωγραφική τοπίου, το νερό είναι συχνά το επίκεντρο ή τουλάχιστον
ένα βασικό στοιχείο. Εκπροσωπήθηκε και σχηματοποιήθηκε με πολλούς
διαφορετικούς τρόπους σε όλη την ιστορία της τέχνης αλλά κυρίως
λειτούργησε ως εργαλείο για να τραβήξει την προσοχή του θεατή στην ίδια
τη ζωγραφική. Σε πολλούς πίνακες χρησιμοποιείται το νερό, επιτρέποντας
στον καλλιτέχνη να ζωγραφίζει με διαφορετικές υφές και να παρέχει μια
διαφορετική αισθητική εστίαση ή απόχρωση.
Φυσικά, το νερό δεν είναι μόνο ένα χαρακτηριστικό καθαρά
αντιπροσωπευτικό στην τέχνη. Μπορεί, επίσης, να είναι συμβολικό, ειδικά
όταν εμφανίζεται σε νεκρές φύσεις ή σε διάφορα ρεύματα, όπως ο
υπερρεαλισμός.
Στη βιβλιογραφία της τέχνης, το νερό θεωρείται παγκόσμιο σύμβολο της
αλλαγής. Είναι η ίδια η ροή των πραγμάτων. Συμβολίζει την καθαρότητα και
τον καθαρμό. Αυτό είναι ακόμα πιο εμφανές σε ιστορικά, αρχαία και
αναγεννησιακά, κομμάτια, ειδικά όταν χρησιμοποιείται σε απεικονίσεις
θεοτήτων. Ένα κλασικό παράδειγμα είναι η «Γέννηση της Αφροδίτης» από τον
Μποτιτσέλι. Η θάλασσα χαλαρώνει και φαίνεται να θερμαίνεται, παρέχοντας
σε ολόκληρο το έργο τέχνης μια συνολική αίσθηση γαλήνης, ηρεμίας και
δέους. Αν η θάλασσα είχε απεικονιστεί κυματιστή και ξέφρενη, η
αισθητική, η διάθεση και τα συναισθήματα θα ήταν εντελώς διαφορετικά.
Το ίδιο ισχύει και για την ποίηση και τη λογοτεχνία. Το νερό είναι
πανταχού παρόν! «…Kι αν θα διψάσεις για νερό / θα στύψουμε ένα
σύννεφο…», γράφει ο Νίκος Γκάτσος στην «Αμοργό».
Φυσικά, το θέμα αυτό είναι πραγματικά τεράστιο και ατελείωτο στην ανάλυσή του…
Η γοητεία των σιντριβανιών!
Η αρχιτεκτονική -και ειδικότερα η αρχιτεκτονική τοπίου- είναι ένας
από τους τομείς όπου ο άνθρωπος προσπαθεί να αξιοποιήσει τις ευεργετικές
ιδιότητες του ύδατος. Το νερό εμφανίζεται συνήθως με μορφή σιντριβανιών
ή διακοσμητικών λιμνών. Η τροφοδοσία των κατασκευών αυτών
πραγματοποιείται μέσω γεωτρήσεων ή του υδροδοτικού συστήματος της κάθε
περιοχής.
Υπάρχουν πολλά όμορφα σιντριβάνια, οπότε θα αναφερθούμε στα πιο διάσημα:
1. Bellagio Fountains, Λας Βέγκας, Ηνωμένες Πολιτείες. Πρόκειται
για τεράστιες βρύσες σε μια ανθρωπογενή λίμνη μπροστά από το ξενοδοχείο
«Bellagio». Διαθέτουν μια τεράστια χορογραφημένη παράσταση νερού, που
φωτίζεται, και μουσική η οποία τη συνοδεύει. Το νερό «χορεύει» στους
ρυθμούς κομματιών όπως τα «Viva Las Vegas», «Luck Be a Lady» κ.ά.
2. Φοντάνα ντι Τρέβι, Ρώμη, Ιταλία. Είναι, ίσως, το πιο διάσημο
σιντριβάνι του κόσμου, με 26,3 μέτρα ύψος και 49,15 μέτρα πλάτος.
Πρόκειται για τη μεγαλύτερη μπαρόκ κρήνη διεθνώς. Σύμφωνα με τον τοπικό
θρύλο, αν πετάξετε ένα νόμισμα στη Φοντάνα ντι Τρέβι, θα επιστρέψετε στη
Ρώμη ευτυχισμένοι.
3. Η Μαγική Βρύση Montjuic, Βαρκελώνη, Ισπανία: Βρίσκεται στη
γειτονιά Montjuïc της Βαρκελώνης. Κατασκευάστηκε για τη Διεθνή Έκθεση το
1929. Τη δεκαετία του ’80 ενσωματώθηκαν η μουσική και το φως και το
σιντριβάνι αποκαταστάθηκε πλήρως πριν από τους θερινούς Ολυμπιακούς
Αγώνες του 1992. Η περιοχή είναι πάντα γεμάτη με χιλιάδες τουρίστες με
κάμερες.
4. Η Κρήνη του Πλούτου, Σιγκαπούρη: Βρίσκεται σε ένα από τα
μεγαλύτερα εμπορικά κέντρα της Σιγκαπούρης, που ονομάζεται «Suntec
City». Είναι το μεγαλύτερο σιντριβάνι του κόσμου, σύμφωνα με το Βιβλίο
των Ρεκόρ Γκίνες. Ορισμένες στιγμές της ημέρας, το σιντριβάνι είναι
απενεργοποιημένο και οι επισκέπτες καλούνται να συλλέξουν νομίσματα για
καλή τύχη.
5. Κρήνης της Φιλίας των Λαών, Μόσχα, Ρωσία: Η βρύση περιέχει 16 επιχρυσωμένα αγάλματα, που αντιπροσώπευαν τις Δημοκρατίες της Σοβιετικής Ένωσης.
6. Φοντάντα Τίβολι, Ρώμη, Ιταλία: Είναι επίσης γνωστό και ως
Fontana dell' Ovato. Το σιντριβάνι καταλήγει από την οβάλ λεκάνη του σε
μια όμορφη πισίνα. Ολόκληρο το πάρκο στο οποίο βρίσκεται κηρύχθηκε
παγκόσμια κληρονομιά της UNESCO.
7. Η Κρήνη του Βασιλιά Φαχτ, Τζέντα, Σαουδική Αραβία: Είναι το
ψηλότερο σιντριβάνι στον κόσμο. Βρίσκεται στην ακτή της Τζέντα και οι
πίδακες νερού φτάνουν τα 312 μέτρα! Χρησιμοποιεί αλμυρό νερό από την
Ερυθρά Θάλασσα και το φωτίζουν πάνω από 500 προβολείς τη νύχτα.
8. Κρήνη Archibald, Σύδνεϋ, Αυστραλία: Είναι επίσης γνωστή ως
«John F. Archibald Memorial Fountain». Θεωρείται το ωραιότερο σιντριβάνι
στην Αυστραλία. Το σχέδιο της Κρήνης είναι εμπνευσμένο από την κλασική
ελληνική και ρωμαϊκή τέχνη και τη λογοτεχνία. Η βρύση απεικονίζει έναν
χάλκινο Απόλλωνα, που περιβάλλεται από άλλες μυθικές φιγούρες και ζώα.
9. Ο Πύργος του Σαμψών, «Πέτρουχοφ Παλάς», Αγία Πετρούπολη, Ρωσία: Το
«Peterhof» είναι μια σειρά από παλάτια και κήπους. Συχνά αναφέρεται ως
«Ρωσικές Βερσαλλίες». ΤΟ σιντριβάνι του Σαμψών αντιπροσωπεύει τη νίκη
της Ρωσίας στη Σουηδία, στον Μεγάλο Βόρειο Πόλεμο.
10. Σιντριβάνι Swarovski, Ίνσμπρουκ, Αυστρία. Πρόκειται για το
στόμα μιας κεφαλής που καλύπτεται από γυαλί και είναι το μπροστινό μέρος
του κλασικού μουσείου «Swarovski Kristallwelten». Ανήκει στην εταιρεία
«Swarovski» και φιλοξενεί εκθέσεις σχετικές με κρυστάλλους.
ΠΗΓΕΣ
valtadoreioenvironmental.blogspot.com/2010/06/blog-post_813.html
https://www.monumenta.org/article.php?IssueID=3&lang=gr&CategoryID=3&ArticleID=137
http://gym-asprov.thess.sch.gr/nero.pdf
https://10mosttoday.com/10-most-famous-fountains-in-the-world/
https://www.markmitchellpaintings.com/blog/the-depiction-of-water-in-art/
http://www.unesco.org/archives/multimedia/?pg=33&s=films_details&id=1557
https://www.iwapublishing.com/news/brief-history-water-and-health-ancient-civilizations-modern-times
https://www.tandfonline.com/doi/abs/
